2025-yil 1-yanvardan boshlab, O‘zbekistonda BNEF Tier-1 ro‘yxatiga kirmaydigan quyosh panellarining importi taqiqlanadi. Bu nimalarni anglatadi? Bu muhim reglament o‘zgarishi O‘zbekistonning quyosh energiyasi tizimlarining sifat va ishonchliligini ta’minlashga bo‘lgan qat’iy yondashuvini ifodalaydi. Bu o‘zgarishlar iste’molchilar, montajchilar va texnik mutaxassislar uchun juda muhim bo‘lib, quyidagi jihatlar uchun zarur: texnik me’yorlarga rioya qilish, tizim samaradorligini maksimal darajada oshirish, shuningdek, davlat imtiyozlari va sug‘urtalash kafolatlariga ega bo‘lish. Ushbu maqolada o‘rnatish bo‘yicha yangi texnik talablarga, jihozlar standartlariga, montaj protokollariga, zarur hujjatlar va tarmoqga ulanish jarayonlariga batafsil to‘xtalib o‘tiladi.
Jihozlarga qo‘yiladigan talablar
1.1 BNEF Tier-1 ro‘yxati
Bloomberg New Energy Finance (BNEF) Tier-1 — bu quyosh fotoelektr (FÉ) modullarini ishlab chiqaruvchi kompaniyalarni tasniflovchi xalqaro tan olingan tizimdir. Bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri mahsulot sifati emas, balki ishlab chiqaruvchilarning moliyaviy barqarorligi va banklar tomonidan regresssiz moliyalashtirish olish imkoniyatiga asoslangan tasnifdir.
Ro‘yxatga kiritilish uchun ishlab chiqaruvchi so‘nggi ikki yil ichida kamida olti xil loyihada, har biri 1,5 MVt dan ortiq quvvatga ega bo‘lgan quyosh panellarini yetkazib bergan bo‘lishi va bu loyihalar olti xil bank tomonidan moliyalashtirilgan bo‘lishi lozim. Ro‘yxat har chorakda yangilanadi.
Garchi bu reyting asosan moliyaviy ko‘rsatkichlarga asoslangan bo‘lsa-da, u ishlab chiqaruvchining barqaror faoliyati va ishonchli ishlab chiqarish tizimiga ega ekanligini ham bilvosita ko‘rsatadi — chunki banklar sifat kafolatlanmagan uskunalar bilan ishlamaydi.
2025-yilga kelib, O‘zbekistonda quyosh panellarini tanlashda asosiy e’tibor BNEF Tier-1 ro‘yxatidagi ishlab chiqaruvchilarga qaratiladi. Har chorakda yangilanib boruvchi reytingda eng yuqori o‘rindagi 10 brend o‘zgarib boradi, biroq Xitoy ishlab chiqaruvchilari bu ro‘yxatda yetakchi bo‘lib, 98,3% ulushga ega.
Bu holat Xitoyning katta ishlab chiqarish quvvati, texnologik ustunligi va narxdagi raqobatbardoshligi bilan bog‘liq. Shu bilan birga, boshqa mintaqalardan ham muqobil yetkazib beruvchilar mavjud. Ayniqsa, A.R.T. SOLAR kabi mahalliy ishlab chiqaruvchilarning paydo bo‘lishi ta’minot zanjirining diversifikatsiyasiga va mahalliy sanoatning rivojlanishiga xizmat qilmoqda.
2025-yil 1-yanvardan boshlab, BNEF Tier-1 ro‘yxatiga kirmaydigan quyosh panellarini O‘zbekistonga olib kirish va ulardan foydalanish taqiqlanadi. Ushbu reglament kam sifatli yoki sertifikatlanmagan uskunalardan kelib chiqadigan xavflarni kamaytirishga qaratilgan.
Bunday uskunalardan foydalanish quyidagi xavflarga olib kelishi mumkin:
tizim samaradorligining pasayishi,
qisqa xizmat muddati,
yuqori texnik xizmat ko‘rsatish xarajatlari,
xavfsizlikka tahdid.
Bundan tashqari, bunday uskunalar ishlab chiqaruvchi tomonidan kafolatlanmasligi va eng muhimi, davlat imtiyozlari va sug‘urtadan mahrum bo‘lishga olib kelishi mumkin. Bu esa investitsiyalaringizni xavf ostiga qo‘yadi.
O‘rnatish bo‘yicha talablar
2.1 Majburiy professional o‘rnatish
Quyosh energiyasi tizimlarining xavfsizligi, samaradorligi va uzoq muddatli ishlashi uchun O‘zbekistonda faqat professional montaj talab etiladi. Bu talab sug‘urta kompaniyalari tomonidan ham belgilangan va sug‘urta olish huquqini qo‘lga kiritish uchun majburiy shart hisoblanadi.
Montajchilar sertifikatga ega bo‘lishi, ya’ni o‘z tajribasi va texnik me’yorlarga amal qilayotganini tasdiqlashi kerak. Ularning malakasi — tizim to‘g‘ri o‘rnatilganiga, xavfsizlik ta’minlanganiga va maksimal samaradorlikka kafolatdir.
O‘zbekiston qonunchiligi quyosh panellarini o‘rnatish mumkin bo‘lgan joylarni belgilaydi.
Ruxsat etilgan joylar:
binolar tomlari,
bino devorlari.
Ushbu joylar quyosh nuri tushishi va makondan samarali foydalanish nuqtai nazaridan afzal hisoblanadi.
Taqiqlangan joylar:
yerga o‘rnatilgan tizimlar, odatda, sug‘urta qoplamasi bo‘yicha qamrab olinmaydi — chunki ular zarar ko‘rish yoki o‘g‘irlanish xavfiga ko‘proq uchraydi.
Shuningdek, binolarning yuk ko‘tarish konstruksiyalari quyosh panellari va ularning aksessuarlari og‘irligini xavfsiz ko‘tara olishiga oid qat’iy talablar mavjud.
Quyosh panellari tizimining ishlashi va xavfsizligi uchun quyidagi texnik talablar majburiy hisoblanadi:
minimal qiyalik burchaklari — yil davomida quyosh nuri tushishini maksimal qilish uchun,
to‘g‘ri yo‘nalish (odatda Shimoliy yarimsharda janubga qaragan holatda),
panellar orasidagi masofa — soyalanishning oldini olish va xizmat ko‘rsatish uchun,
to‘liq yerga ulash va chaqmoqlardan himoya tizimlari — elektr kuchlanishidan va xavfli muhitlardan himoya qilish maqsadida.
Ushbu talablar — nafaqat qonuniy majburiyat, balki tizimning uzoq muddatli barqarorligi uchun zarur.
Hujjatlar aylanishi
Quyosh panellarini o‘rnatishdan oldin quyidagi ruxsatnomalar va xabarnomalar talab qilinadi:
elektr tarmog‘i tashkilotiga xabar berish — rejalashtirilgan o‘rnatish va ulanish haqida,
texnologik ulanish shartnomasi — quyosh tizimining yagona elektr tizimiga qanday ulanishi belgilanadi,
balans javobgarligi akti — egasi va elektr ta’minotchisi o‘rtasidagi javobgarlik chegaralarini belgilaydi.
Ushbu ruxsatlar tizimni qonuniy va talabga muvofiq ishlatish uchun shartdir.
3.2 Loyiha hujjatlari
To‘liq loyiha hujjatlari quyosh tizimini o‘rnatish uchun talab etiladi:
panellar, kabellar, invertorlar va boshqa qismlarning texnik chizmasi,
ishlatilgan uskunalarning to‘liq tavsifi: model, quvvat, sertifikatlar,
elektr yuklama hisoboti — tizim rejalashtirilgan iste’molga mosligini ko‘rsatadi.
Bular tizim rejalashtirilgan, asosli va me’yorlarga muvofiq ekanligini isbotlaydi.
3.3 Yakuniy (ijro) hujjatlar
O‘rnatish tugagach, quyidagilar rasmiylashtiriladi:
bajarilgan ishlar akti — tizim reja asosida o‘rnatilganini tasdiqlaydi,
sinov bayonnomalari — samaradorlik, xavfsizlik va elektr yaxlitligini o‘lchaydi,
muvofiqlik sertifikatlari — barcha jihozlar standartlarga mosligini isbotlaydi.
Bu hujjatlar davlat imtiyozlarini faollashtirish va sug‘urta qoplamasini olish uchun asosiy talabdir.
Tarmoqqa ulanish
4.1 Ulanish tartibi
Quyosh panellarini yagona elektr tarmog‘iga ulash bosqichlari:
energiya ta’minotchisiga ariza topshirish,
joyni texnik ko‘rikdan o‘tkazish — texnik moslik baholanadi,
ikki tomonlama hisoblagich o‘rnatish — iste’mol va qayta tarmoqqa berilgan energiyani aniq o‘lchash uchun zarur (subsidiyalar va net hisob-kitob uchun).
O‘zbekiston kichik tizimlar uchun qulay siyosatni joriy qilgan:
15 kVtgacha bo‘lgan tizimlar uchun texnologik ulanish bepul,
bu, ayniqsa, xonadonlar va kichik biznes uchun investitsiya xarajatlarini kamaytiradi.
Arizalarni ko‘rib chiqish muddati o‘zgarishi mumkin, ammo tizimni o‘z vaqtida ishga tushirish maqsad qilib qo‘yilgan.
Talablarni buzganlik uchun javobgarlik
5.1 Ma’muriy javobgarlik
Texnik talablar va o‘rnatish qoidalariga amal qilmaslik quyidagi oqibatlarga olib keladi:
turli jarimalar — buzilish turi va og‘irligiga qarab,
tizimning tarmoqqa ulanishdan uzilishi, bu esa butun investitsiyani samarasiz qilishi mumkin,
eng jiddiy oqibat — davlat subsidiyalari va imtiyozlaridan mahrum bo‘lish.
Qoidabuzarliklar sug‘urtalash sohasida ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi:
agar texnik me’yorlar buzilgan bo‘lsa, sug‘urta kompaniyasi to‘lovni rad etishi mumkin.
Bu sizning investitsiyangizni nafaqat texnik yoki huquqiy, balki moliyaviy jihatdan ham xavf ostida qoldiradi.
O‘zbekistonda quyosh panellarini o‘rnatish bo‘yicha texnik talablarga rioya qilish — har qanday loyiha muvaffaqiyati uchun asosiy omil hisoblanadi.
Asosiy talablar:
faqat BNEF Tier-1 ro‘yxatidagi uskunalardan foydalanish,
professional sertifikatlangan montaj,
to‘liq va aniq loyiha hujjatlari,
tarmoqqa ulanish protokollariga amal qilish.
Ushbu talablar oddiy rasmiyatchilik emas — ular tizimingizning xavfsizligi, ishonchliligi va uzoq muddatli daromadliligini ta’minlaydi.
Qoidalarga amal qilmaslik jarimalarga, tarmoqdan uzilishlarga va eng muhimi — davlat yordami va sug‘urtasiz qolishga olib kelishi mumkin.
O‘z sarmoyangizni himoya qiling va texnik talablarga to‘liq rioya qiling. Quyosh panellari tizimingizni tekshirib chiqing — bu sizning imtiyozlaringiz va sug‘urta himoyangizni kafolatlaydi.
Sug‘urta olish uchun moslikni hozir tekshiring.
Manbalar:
Prezident farmoni, 11.09.2024 — import cheklovlari haqida
minenergy.uz — BNEF Tier-1 ro‘yxatlari nashrlari
customs.uz — Davlat bojxona qo‘mitasi
Uzstandart — texnik reglamentlar
Hozirgi biznes yuritish sharoitida korporativ sug’urta xavflarni muvaffaqiyatli boshqarishning ajralmas qismiga aylanmoqda. Har kuni O’zbekistondagi kompaniyalar turli tahdidlar bilan duch keladi: tabiiy ofatlardan tortib, xodimlarning ishlab chiqarishdagi jarohatlarigacha. To‘g‘ri tashkil etilgan korporativ sug‘urta tizimi biznesning moliyaviy manfaatlarini himoya qiladi va qonunchilik talablariga rioya etilishini ta’minlaydi.
O‘zbekistonda avtokreditlar avtomobil xarid qilishning asosiy usuliga aylangan. Biroq, majburiy KASKO sug‘urtasining yashirin xarajatlari kreditning umumiy qiymatini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Mamlakatdagi 15 dan ortiq banklar 16.99% dan 31.5% gacha bo‘lgan yillik stavkalar bilan avtokreditlar taklif qilishadi va ko‘pincha mijozlarni bank bilan hamkor sug‘urta kompaniyalari orqali qimmat KASKO polislari rasmiylashtirishga majbur qilishadi.
O'zbekistonda sug'urta kompaniyasini qanday qilib tanlash mumkin: ishonch uchun chek-list
OSAGO (transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urtalash) — bu shunchaki rasmiyatchilik emas, balki yo‘l-transport hodisasi yuz berganda yuz minglab so‘mni tejashga yordam beradigan muhim moliyaviy himoya vositasidir. O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga ko‘ra, har bir transport vositasi egasi amal qiladigan OSAGO polisi bo‘lishi shart, aks holda yirik jarimalarga duch kelishi mumkin.
