2025-yilda davlat quyosh panellari orqali tarmoqqa uzatilgan har bir kVt·soat energiya uchun 1000 so‘m subsidiya ajratadi. Ammo siz mavjud barcha imtiyozlar haqida bilasizmi?
O‘zbekiston 2025-yilgacha energetika balansida qayta tiklanuvchi energiya ulushini 20 foizga yetkazish kabi ulkan maqsadni belgilagan bo‘lib, barqaror rivojlanishga sodiqligini aniq namoyon qilmoqda. Ushbu milliy tashabbus doirasida quyosh energetikasi infratuzilmasi kengaytirilmoqda, turli davlat dasturlari doirasida 74 172 dona yangi quyosh panellari o‘rnatilishi rejalashtirilgan. Imtiyoz va rag‘batlarning ushbu tizimi quyosh energetikasiga sarmoya kiritishni nafaqat jismoniy shaxslar, balki korxonalar uchun ham ayniqsa foydali qiladi. Quyosh energiyasi bo‘yicha investitsiyalardan maksimal daromad olish va uzoq muddatli samaradorlikka erishish uchun mavjud imkoniyatlar va davlat tomonidan taqdim etilayotgan mexanizmlarni chuqur tushunish muhim ahamiyatga ega.
NORMATIV ASOSLAR
Qayta tiklanuvchi energiya manbalarini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning huquqiy asoslari
O‘zbekistonning qayta tiklanuvchi energiya manbalariga bo‘lgan sodiqligi qonunchilik asoslarida mustahkam o‘rnashgan. Asosiy hujjat – 2019-yil 21-mayda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining “Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish to‘g‘risida”gi №ZRU-539-sonli Qonuni hisoblanadi. Ushbu qonun qayta tiklanuvchi energiya manbalarining (QTEM) turlari va ularni rivojlantirish bilan bog‘liq asosiy qoidalarni belgilaydi. Shuningdek, energiya ishlab chiqaruvchilarning huquq va majburiyatlarini aniq ko‘rsatadi hamda quyosh va boshqa turdagi qayta tiklanuvchi texnologiyalarga investitsiya qiluvchilar uchun qonuniy asos yaratadi.
Ushbu yo‘nalishga sodiqlikni yanada mustahkamlovchi hujjat – Prezidentning “Innovatsion rivojlanish strategiyasi”ni tasdiqlovchi PQ-5544-sonli Farmonidir. Ushbu farmonda 2025-yilgacha milliy energetika balansida qayta tiklanuvchi energiya ulushini 20% ga yetkazish, uzoq muddatda esa 2030-yilgacha yana orttirish ko‘zda tutilgan. Bu strategik yondashuv hukumatning barqaror energetika kelajagiga sodiqligini aks ettiradi.
Bundan tashqari, Prezidentning 2019-yil 22-avgustdagi PQ-4422-sonli Qarori QTEM sohasini tezkor rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlarni belgilaydi. Bu hujjat mamlakat bo‘ylab qayta tiklanuvchi energiya loyihalarini tez sur’atlarda amalga oshirish uchun tashkiliy va amaliy asoslarni yaratadi. Mazkur qonuniy va normativ hujjatlar jamlanmasi O‘zbekistonda quyosh energetikasini joriy etish va kengaytirish uchun qulay va ishonchli muhit yaratadi.
Manbalar:
lex.uz – qonunchilik portali
minenergy.uz – Energetika vazirligi
Prezident farmon va qarorlari matnlari
MOLIYAVIY RAG‘BATLAR
Quyosh panellari egalari uchun aniq imtiyozlar va subsidiyalar
O‘zbekiston quyosh energetikasini jozibador va foydali investitsiyaga aylantirish maqsadida bir qator moliyaviy rag‘batlarni taklif etmoqda. Eng muhim mexanizmlardan biri – tarmoqqa uzatilgan energiya uchun subsidiya tizimidir. Quyosh panellari orqali yagona elektr tizimiga uzatilgan har bir kVt·soat energiya uchun egasiga 1000 so‘m to‘lanadi. Ushbu to‘lovlar “Soliq” ilovasi orqali elektron tarzda amalga oshiriladi va, odatda, har oyning 25-sanasiga qadar to‘lab beriladi. Muhimi, bu subsidiyalar soliqqa tortilmaydi va umumiy daromadga qo‘shilmaydi – bu esa ularning foydaliligini yanada oshiradi.
Misol tariqasida: 10 kVt quvvatga ega quyosh tizimi yiliga 15 000 kVt·soat energiya ishlab chiqarsa, agar xonadon 8 000 kVt·soat sarflasa, ortiqcha 7 000 kVt·soat tarmoqqa uzatiladi. Bu esa yiliga 7 000 × 1 000 = 7 million so‘mlik subsidiya degani, bu taxminan 560 AQSh dollariga teng. Ushbu daromad tizimning o‘zini oqlash muddatini sezilarli darajada qisqartiradi.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri subsidiyalardan tashqari, quyosh panellari egalari bir qator soliq imtiyozlaridan ham foydalanadilar. 100 kVtgacha bo‘lgan tizimlar 10 yilgacha mol-mulk solig‘idan ozod etiladi. Bundan tashqari, qayta tiklanuvchi energiya qurilmalari o‘rnatilgan yer uchastkalari yer solig‘idan ozod qilinadi. Mahalliy ishlab chiqarishni rag‘batlantirish maqsadida quyosh uskunalarini ishlab chiqaruvchilar 5 yil davomida barcha soliqlardan ozod etiladi.
Shuningdek, elektr tarmog‘iga ulanish jarayoni soddalashtirilgan. Tizimni milliy tarmoqqa ulash kafolatlanadi va 15 kVtgacha bo‘lgan texnologik ulanish mutlaqo bepul. Hujjatlarni rasmiylashtirish jarayonlari ham sezilarli darajada soddalashtirilgan.
MAQSADLI KO‘RSATKICHLAR VA DASTURLAR
Milliy maqsadlar va hududiy dasturlar
O‘zbekistonning qayta tiklanuvchi energetika bo‘yicha qat’iy pozitsiyasi yirik milliy maqsadlar va kompleks hududiy dasturlar bilan mustahkamlangan. 2025-yilgacha mamlakatning energetika balansida qayta tiklanuvchi manbalar ulushi 20% bo‘lishi rejalashtirilgan. Bu yo‘lda quyosh panellaridan 785 MVt va mikro GESlardan 225 MVt yangi quvvatlar joriy etilishi rejalashtirilgan. Natijada, umumiy ishlab chiqarish quvvatlari tarkibida qayta tiklanuvchi manbalar ulushi 40% ga yetkazilishi ko‘zda tutilgan.
Hududiy dasturlar esa quyosh energiyasini joylarda joriy qilishni jadallashtiradi. Masalan, Toshkent viloyatida 15 000 ta xonadonga quyosh panellari o‘rnatish rejalashtirilgan. Samarqand va Buxoro viloyatlarida bu raqamlar mos ravishda 12 000 va 10 000 xonadondan iborat. Arolbo‘yi hududi uchun esa alohida imtiyozlar berilgan maxsus dastur mavjud bo‘lib, ekologik nozik mintaqalarda rivojlanishni qo‘llab-quvvatlaydi.
Bundan tashqari, yirik sanoat va tijorat sektorlarini qamrab oluvchi korporativ dasturlar mavjud. Yangi ko‘p qavatli binolarning 50% tomlariga quyosh panellari o‘rnatish majburiyati joriy etilgan. Shuningdek, avtomobillarga yoqilg‘i quyish shoxobchalari uchun ham shunga o‘xshash talablar mavjud. Yangi issiqxona xo‘jaliklarini gaz tarmog‘iga ulash taqiqlangani esa qishloq xo‘jaligida quyosh energiyasidan foydalanishni kengaytiradi.
XALQARO KONSEKST
O‘zbekiston – global tendensiyalar doirasida
O‘zbekistonning qayta tiklanuvchi energiyaga bo‘lgan faol yondashuvi nafaqat ichki ehtiyojlar, balki global majburiyatlar bilan ham uyg‘unlashgan. Mamlakat Parij kelishuvi ishtirokchisi bo‘lib, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish va karbonat chiqindilarini kamaytirish majburiyatini olgan.
Xalqaro hamkorlik bu borada hal qiluvchi rol o‘ynaydi. O‘zbekiston Osiyo Taraqqiyot Banki (OTB) bilan barqaror hamkorlik o‘rnatgan. Bu esa 1 GVtgacha bo‘lgan yirik quyosh elektr stansiyalarini rivojlantirish loyihalariga zamin yaratgan. 2019–2025-yillarga mo‘ljallangan o‘zaro anglashuv memorandumi OTB bilan uzoq muddatli sheriklikni mustahkamlaydi.
Bunday hamkorliklar nafaqat moliyalashtirish va tajriba almashuvini, balki O‘zbekistonning global “yashil energiya” landshaftiga integratsiyasini ta’minlaydi.
AMALIY MASLAHATLAR
Davlat imtiyozlaridan qanday foydalanish mumkin?
Davlat imtiyozlaridan maksimal darajada foydalanish uchun tizimli yondashuv talab etiladi. Birinchi navbatda, sifatli va sertifikatlangan uskunani tanlash zarur. 2025-yildan boshlab BNEF Tier-1 talablariga javob beradigan uskunalardan foydalanish qat’iy tavsiya etiladi.
Ikkinchi muhim qadam — tizimni malakali, sertifikatga ega mutaxassislar orqali o‘rnatish. Bu nafaqat tizimning xavfsiz va samarali ishlashi, balki sug‘urta talablari uchun ham zarur.
Hujjatlarni to‘g‘ri rasmiylashtirish ham muhim. Tarmoqqa ulanish bo‘yicha barcha hujjatlar, sertifikatlar va ruxsatnomalar to‘g‘ri to‘ldirilgan bo‘lishi lozim. Shuningdek, imtiyozlar va subsidiyalardan foydalanish uchun maxsus ro‘yxatlardan o‘tish talab etiladi.
Ko‘p uchraydigan xatolarga quyidagilar kiradi: litsenziyaga ega bo‘lmagan montajchilarni jalb qilish, hujjatlarni noto‘g‘ri rasmiylashtirish, BNEF talablariga javob bermaydigan uskunalarni o‘rnatish va, eng muhimi, sug‘urtasiz tizimdan foydalanish. So‘nggisi sizni nafaqat moliyaviy, balki davlat imtiyozlaridan mahrum qilishi mumkin.
Shu boisdan kompleks sug‘urtalash juda muhim. U kutilmagan holatlardan sizning investitsiyangizni himoya qiladi, imtiyozlar saqlanib qolishini ta’minlaydi hamda tizimni tez tiklashga yordam beradi.
O‘zbekiston quyosh energiyasi sohasida barqaror va ishonchli rivojlanish sari qat’iy qadam tashlamoqda. Davlat tomonidan yaratilgan imtiyozlar tizimi jismoniy va yuridik shaxslar uchun quyosh panellariga sarmoya kiritishni juda foydali qiladi. Bu imtiyozlar — subsidiyalar, soliq yengilliklari va soddalashtirilgan rasmiylashtirish — investitsiyalarning o‘zini oqlash muddatini 4–6 yilgacha qisqartiradi (ilgari bu 8–10 yil edi).
Ammo bu imkoniyatlar orasida sug‘urtalashning ahamiyati alohida o‘rin tutadi. U sizning tizimingizni himoya qiladi va davlat yordamini yo‘qotib qo‘yishdan asraydi. Shuning uchun, agar siz quyosh panellarini o‘rnatmoqchi bo‘lsangiz — EUROASIA Insurance tomonidan taqdim etilayotgan kompleks sug‘urta bilan o‘z sarmoyangiz va davlat imtiyozlarini himoya qiling.
Sug‘urta narxini hisoblang
Manbalar:
