Ўзбекистон 2025 йилга қадар энергетика балансида 20% қайта тикланадиган энергия улушига эришиш мақсадини қўйган бўлиб, барқарор ривожланишга бўлган қатъий садоқатини намоён этмоқда. Ушбу миллий ташаббус доирасида қуёш энергетикаси инфратузилмасини кенгайтириш ишлари олиб борилмоқда ва турли давлат дастурлари доирасида 74 172 та янги қуёш панели ўрнатилиши режалаштирилган. Ушбу комплекс имтиёзлар ва рағбатлантириш тизими қуёш энергетикасига инвестиция киритишни жисмоний шахслар ва корхоналар учун жуда фойдали қилади. Мавжуд барча преференциялар ва қўллаб-қувватлаш механизмларини тушуниш — қуёш энергетикасига киритилган сармоядан фойда ва узоқ муддатли қайтимни максималлаштириш учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга.
Қайта тикланадиган энергия манбаларини давлат томонидан қўллаб-қувватлашнинг ҳуқуқий асослари
Ўзбекистоннинг қайта тикланадиган энергетикага садоқати мамлакат қонунчилигида ўз ифодасини топган. Асосий ҳуқуқий ҳужжатлардан бири бу — Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 21 майда қабул қилинган “Қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланиш тўғрисида”ги №ЗРУ-539-сонли Қонуни ҳисобланади. Ушбу қонун қайта тикланадиган энергия манбаларини (ҚТЭМ) ривожлантириш ва ундан фойдаланиш тартибини белгилайди ва қандай манбалар ҚТЭМ ҳисобланишини аниқ ифодалайди. Шунингдек, у энергия ишлаб чиқарувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилаб, қуёш ва бошқа қайта тикланадиган технологияларга инвестиция киритувчилар учун аниқ ҳуқуқий йўналишни яратади.
Бу садоқатни янада мустаҳкамловчи муҳим ҳужжат — Президентнинг “Инновацион ривожланиш стратегияси”ни тасдиқловчи ПФ-5544-сонли Фармонидир. Ушбу фармон 2025 йилга қадар мамлакат энергетика балансида ҚТЭМ улушини 20%га етказишни кўзлаган аниқ мақсадни белгилайди ва 2030 йилгача бўлган узоқ муддатли истиқболларни қамраб олади. Бу стратегик қараш ҳукуматнинг барқарор энергетик келажакка бўлган садоқатини таъкидлайди.
Бундан ташқари, Президентнинг 2019 йил 22 августдаги ПҚ-4422-сонли Қарори ҚТЭМни ривожлантириш бўйича тезкор чораларни жорий этади. Ушбу қарор мамлакат бўйлаб қайта тикланадиган энергетика лойиҳаларининг тез ўсишини рағбатлантиришга қаратилган ташкилий ва амалий чораларни ўз ичига олади. Ушбу ҳуқуқий ва меъёрий воситаларнинг йиғиндиси Ўзбекистонда қуёш энергетикасини жорий этиш ва кенгайтириш учун ишончли ва қулай муҳит яратади
Қуёш панеллари эгалари учун аниқ имтиёзлар ва субсидиялар
Ўзбекистонда қуёш энергетикасини жозибадор ва даромадли инвестицияга айлантиришга қаратилган молиявий рағбатлар тўплами мавжуд. Энг муҳим афзалликлардан бири — тармоққа сотилган энергия учун субсидия ҳисобланади. Қуёш панеллари орқали ягона энергетика тизимига узатилган ҳар бир киловатт-соат (кВт·соат) энергия учун эгаларга 1000 сўм тўлаб берилади. Бу механизм “Soliq” иловаси орқали амалга оширилади, бу эса тўловларни олиш жараёнини анча қулайлаштиради. Оддий ҳолатда, тўловлар ҳар ойнинг 25 санасига қадар амалга оширилади. Эътиборлиси шундаки, ушбу субсидиялар солиқ базасига киритилмайди, яъни даромад солиғи солинмайди, бу эса уларнинг молиявий жозибадорлигини янада оширади.
Қуйидаги амалий мисол орқали молиявий фойдани кўриб чиқамиз: қуввати 10 кВт бўлган қуёш тизими йилига 15 000 кВт·соат энергия ишлаб чиқаради. Агар оила йилига 8 000 кВт·соат энергия истеъмол қилса, 7 000 кВт·соат ортиқча энергия тармоққа сотилиши мумкин. Бу йилига 7 000 × 1000 = 7 000 000 сўм субсидияни ташкил этади, бу тахминан 560 АҚШ долларига тенг. Бундай тўғридан-тўғри молиявий фойда қуёш қурилмаларининг ўзини оқлаш муддатини сезиларли даражада қисқартиради.
Тўғридан-тўғри субсидиялардан ташқари, қуёш панеллари эгалари учун солиқ имтиёзлари ҳам мавжуд. Қуввати 100 кВт гача бўлган тизимлар 10 йилгача мулк солиғидан озод этилади. Шунингдек, ҚТЭМ ўрнатиш учун ажратилган ер участкалари ер солиғидан ҳам озод қилинади. Маҳаллий ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлаш мақсадида қуёш ускуналари ишлаб чиқарувчилари беш йил давомида солиқдан тўлиқ озод этилади, бу эса ички бозорни ривожлантиришга ва умумий харажатларни камайтиришга хизмат қилади.
Қуёш тизимини тармоққа улаш ҳам турли имтиёзлар орқали соддалаштирилган. Ягона энергетика тизимига кафолатланган уланиш таъминланган, ва қуввати 15 кВт гача бўлган технологик уланиш мутлақо бепул. Ҳужжатларни расмийлаштириш жараёни ҳам соддалаштирилган бўлиб, маъмурий тўсиқларни камайтиради ва қуёш энергетикасини кенг жорий этишга хизмат қилади.
3-БЎЛИМ: КЎРСАТИЛГАН МАҚСАДЛАР ВА ДАСТУРЛАР
Ўзбекистоннинг қайта тикланадиган энергетикага бўлган садоқати амбицияли миллий мақсадлар ва кенг қамровли ҳудудий дастурлар билан мустаҳкамланади. Умуммиллий мақсад — 2025 йилга қадар мамлакат энергетик балансида қайта тикланадиган энергия манбалари улушини 20% га етказишдир. Бу мақсадга эришиш учун қуёш панелларидан 785 МВт ва микрогидроэлектростанциялардан 225 МВт янги қувватларни ишга тушириш режалаштирилган. Ушбу қўшимчалар қайта тикланадиган манбалар ҳиссасини умумий генерация қувватида 40% гача оширишга қаратилган.
Ҳудудий дастурлар қуёш энергетикасини марказлаштирмасдан жорий этиш ва жадаллаштиришда муҳим роль ўйнайди. Масалан, Тошкент вилоятида 15 000 та хонадонда қуёш панеллари ўрнатиш режалаштирилган бўлса, Самарқанд ва Бухоро вилоятларида тегишлича 12 000 ва 10 000 хонадон мақсад қилинган. Шунингдек, экологик жиҳатдан нозик ҳисобланган Оролбўйи минтақаси учун алоҳида имтиёзлар таклиф этувчи махсус дастур мавжуд.
Хонадонлар учун мўлжалланган ташаббуслардан ташқари, корпоратив дастурлар ҳам қуёш энергетикасини тижорат ва саноат соҳаларига интеграция қилишни рағбатлантиради. Янги кўп қаватли бинолар томларининг 50% қисмига қуёш панелларини ўрнатиш мажбурияти жорий этилган. Автозаправка шохобчалари учун ҳам шундай талаблар киритилмоқда, бу эса қуёш энергиясининг турли тижорат операцияларида қўлланилишини кенгайтиради. Бундан ташқари, янги иссиқхоналарнинг газ тармоқларига уланиши тақиқлангани сабабли, қишлоқ хўжалиги мақсадлари учун қуёш энергетикасини жорий этиш рағбатлантирилмоқда, бу эса мамлакатнинг барқарор ривожланиш соҳасидаги кенг мақсадларига мос келади.
4-БЎЛИМ: ХАЛҚАРО КОНТЕКСТ
Ўзбекистоннинг қайта тикланадиган энергетика борасидаги фаол позицияси нафақат ички эҳтиёжлар билан, балки глобал тенденциялар ва халқаро мажбуриятлар билан ҳам боғлиқ. Мамлакат Париж келишувининг иштирокчиси сифатида иқлим ўзгаришига қарши курашиш ва углерод чиқиндиларини қисқартиришга содиқ эканлигини намоён этмоқда. Бу садоқат миллий энергетика стратегиясида ҳам ўз аксини топган бўлиб, у қайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантиришни устувор деб билади.
Халқаро ҳамкорлик Ўзбекистоннинг қайта тикланадиган энергетикага ўтиш йўлида ҳал қилувчи ўрин тутади. Мамлакат халқаро молия институтлари, жумладан Осиё тараққиёт банки (ОТБ) билан мустаҳкам шериклик ўрнатган. Бу ҳамкорлик 1 ГВт гача қувватга эга катта миқёсдаги қуёш фотоэлектр станцияларини ривожлантиришни ўз ичига олган муҳим инвестицион лойиҳаларни амалга оширишга ёрдам берди. 2019–2025 йиллар учун ОТБ билан имзоланган англашув меморандуми ушбу шерикликни янада мустаҳкамлаб, қайта тикланадиган энергетика соҳасига доимий қўллаб-қувватлаш ва инвестициялар жалб этиш учун пойдевор яратди.
Ушбу халқаро ҳамкорликлар нафақат зарур молиялаш ва тажриба олиб келади, балки Ўзбекистонни қайта тикланадиган энергетика бўйича глобал ландшафтга интеграциялашга ёрдам беради. Халқаро илғор тажрибаларни қабул қилган ҳолда ва глобал шерикликлардан фойдаланар экан, Ўзбекистон барқарор энергетика келажагига ўтишда муҳим ўринни эгаллашга ҳаракат қилмоқда ва иқлим ўзгаришига қарши курашиш ва тоза энергия технологияларини илгари суриш борасидаги глобал саъй-ҳаракатларга ўз ҳиссасини қўшмоқда.
Давлат имтиёзларидан қандай фойдаланиш керак
Ўзбекистонда қуёш энергетикаси бўйича давлат имтиёзлари ва рағбатлантирувларидан тўлиқ фойдаланиш учун тизимли ёндашув зарур. Энг муҳим биринчи қадам — бу ускунани танлашдир. 2025 йилдан бошлаб BNEF Tier-1 талабларига жавоб берадиган ускуналардан фойдаланишга катта эътибор қаратилади, бу эса юқори сифат ва ишончлиликни таъминлайди. Кейинги муҳим қадам — бу профессионал ўрнатишдир. Фақатгина сертификатга эга монтажчиларни жалб этиш жуда муҳим, чунки бу кўпинча суғурта таъминоти учун талаб этилади ва тизимнинг самарадорлиги ҳамда хавфсизлигини кафолатлайди.
Ҳужжатларни тўғри расмийлаштириш ҳам жуда муҳим жиҳат ҳисобланади. Керакли барча сертификат ва рухсатномаларни олиш ва аниқ тўлдириш зарур. Буга тармоққа уланиш бўйича ҳужжатлар ҳам киради ва улар энергетика таъминотчилари томонидан белгиланган аниқ тартиблар ва муддатларни тушунишни талаб этади. Ниҳоят, имтиёзларни фаоллаштириш учун махсус ҳисобга олиш тизимларида рўйхатдан ўтиш керак, шунда сиз ваъда қилинган субсидиялар ва солиқ имтиёзларини олишингиз мумкин бўлади.
Бироқ, имтиёзлардан маҳрум бўлиш ёки тизим самарасизлигига олиб келувчи кенг тарқалган хатолар ҳақида ҳам хабардор бўлиш жуда муҳим. Уларнинг қаторига сертификатсиз монтажчилар томонидан панелларни ўрнатиш, ҳужжатларни нотўғри расмийлаштириш, ускуна талабларига (хусусан, BNEF Tier-1 стандартларига) риоя қилмаслик ва, энг асосийси, етарли даражадаги суғуртанинг йўқлиги киради. Суғуртасизлик катта таваккалчилик бўлиб, у носозлик ёки шикастланиш ҳолатида имтиёзлардан маҳрум бўлишга олиб келиши мумкин.
Бу эса суғуртанинг устувор аҳамиятини янада таъкидлайди. Комплекс суғурта давлат сармояларингизни ҳимоя қилади, қуёш тизимингизни кутилмаган воқеалардан асрайди. Бу сизда имтиёз ҳуқуқи сақланишини таъминлайди, ҳатто шикастланиш ҳолатларида ҳам, ва тизимингизни тезда тиклашга ёрдам беради, танаффус вақти ва молиявий йўқотишларни камайтиради. Суғуртага сармоя киритиш — бу фақат эҳтиёт чораси эмас; бу қуёш энергетикасига йўналтирилган узоқ муддатли сармояларингизни ҳимоя қилишда зарур элемент ҳисобланади.
ХУЛОСА
Ўзбекистон ишончли ва барқарор қуёш энергетикаси соҳасини ривожлантиришга бўлган садоқатини аниқ намоён этди. Давлат қуёш панелларига сармоя киритишни хоҳлаган жисмоний ва юридик шахслар учун энг мақбул шароитларни яратиб, қўллаб-қувватлаш тизимини пухта ишлаб чиқди. Ушбу субсидиялар, солиқ имтиёзлари ва соддалаштирилган тартиб-таомилларнинг умумий таъсири жуда катта бўлиб, тизимнинг умумий қийматидан 40% гача тежамкорликни таъминлайди. Бундай кенг қамровли ёрдам инвестициялар ўзини жуда қисқа — 4-6 йил ичида қоплашини таъминлаб, аввалги 8-10 йиллик муддатга нисбатан сезиларли яхшиланишга эришилган.
Бироқ, ушбу умидбахш имкониятлар орасида сармояларингизни ҳимоя қилишнинг аҳамиятини камситиш мумкин эмас. Суғурта ушбу ҳимоянинг ажралмас элементи сифатида намоён бўлади. У муҳим буфер вазифасини бажариб, қуёш энергетика тизимингиз ва, демакки, давлат имтиёзларига бўлган ҳуқуқингизни кутилмаган ҳолатлардан асрашга кафолат беради. Давлат томонидан таклиф этилаётган ёрдамнинг тўлиқ спектрини қабул қилган ва комплекс суғуртага устувор аҳамият берган ҳолда, инвесторлар Ўзбекистоннинг яшил энергетика келажагига ишонч билан ҳисса қўшишлари ҳамда катта молиявий фойдага эга бўлишлари мумкин.
Қуёш панелларини ўрнатишни режалаштиряпсизми?
EUROASIA Insurance’нинг комплекс суғуртаси орқали сармояларингизни ва давлат имтиёзларини ҳимоя қилинг.
Суғурта нархини ҳисобланг
МАНБАЛАР:
minenergy.uz/ru/lists/view/32 – Қайта тикланадиган энергия манбалари
lex.uz/docs/4346835 – “Қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланиш тўғрисида”ги Қонун
norma.uz – Субсидиялар тўғрисидаги қарорлар
asr.gov.uz – Стратегик ислоҳотлар агентлиги
Давлат божхона қўмитаси – Импорт статистикаси
Йўл-транспорт ҳодисаси содир бўлганда ҳайдовчилар кўпинча танлов олдида қолишади: ЙТҲни мустақил равишда европротокол асосида расмийлаштириш ёки ГАИ ходимларини чақириб, стандарт тартибда ҳужжатлаштириш. Ҳар икки усулнинг ўз афзалликлари ва камчиликлари мавжуд, ва тўғри танлов суғурта тўловини олиш тезлиги ҳамда миқдорига жиддий таъсир кўрсатиши мумкин.
Ҳар йили Ўзбекистон йўлларида автомобиллар сони ортиб бораётгани сингари, йўл-транспорт ҳодисалари (ЙТҲ) сони ҳам кўпаймоқда. Кичик ЙТҲларни расмийлаштириш жараёнини енгиллаштириш мақсадида мамлакатда “Европротокол” тизими жорий этилган. Унга кўра ҳайдовчилар ГАИ ходимларини чақирмасдан туриб, авария ҳолатини мустақил равишда расмийлаштиришлари мумкин.
Ажойиб янгиликлар — акциялар муддати узайтирилмоқда! Бизнинг “ОСAГО учун iPhone ютинг” ва “Тўлиқ КАСКО ютинг” акцияларимизга мисли кўрилмаган талаб бўлди! Иштирок этмоқчи бўлганлар сони кутилганидан анча юқори бўлди — бир ой етарли эмаслиги маълум бўлди. Шунинг учун қарор қабул қилинди: ҳар икки акция ҳам 2025 йил 31 августгача узайтирилади!
ЕвроПротокол йўл-транспорт ҳодисаларини расмийлаштириш жараёнини анча соддалаштиради, аммо ҳужжатларни нотўғри тўлдириш суғурта товонини олишда жиддий муаммоларга олиб келиши мумкин. Суғурта компаниялари статистикасига кўра, ЕвроПротокол асосида берилган аризаларнинг тахминан 30 фоизи расмийлаштиришдаги хатоликлар туфайли рад этилади. Қуйида энг кенг тарқалган хатолар ва улардан қандай қочиш мумкинлиги ҳақида маълумот бериб ўтамиз.
