Ҳисоботга кўра, 2023 йилнинг 10 ойи давомида Ўзбекистон 3,85 миллионта қуёш панели импорт қилган. Бу шунчалик катта рақамки, ўтган йилга нисбатан 21 баробар кўпайтиришни англатади ва мамлакатда қуёш энергетикасининг тезкор ва амбициоз ўсишини яққол намоён этади. Ўзбекистон барқарор келажак ҳақидаги аниқ тасаввур ва давлат томонидан қўллаб-қувватланаётган кучли ташаббуслар асосида қайта тикланадиган энергетикага ўтишда сезиларли натижаларга эришмоқда.
Ушбу мақолада Ўзбекистонда қуёш энергетикаси ривожининг сўнгги статистикаси кўриб чиқилади, 2024 йилдаги асосий ютуқлар таҳлил қилинади ва 2025 йил ҳамда ундан кейинги йилларга мўлжалланган амбициоз режалар ёритилади. Биз импортаги динамика, ҳудудий ривожланиш, саноат лойиҳалари, иқтисодий кўрсаткичлар ва келажак прогнозига тўхталиб ўтамиз. Бу орқали мамлакатнинг қуёш энергиясидан фойдаланиш борасидаги умумий тараққиётини ҳар томонлама ёритамиз.
Ўзбекистонда қуёш панеллар импорти экспоненциал ўсишни бошдан кечирди. Бу эса мамлакатнинг қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтишдаги қатъий ҳаракатларини кўрсатади. 2022 йилда импорт қилинган панеллар сони 183 мингта бўлган бўлса, 2023 йилда бу рақам 3,85 миллионтага етиб, 2000% ўсишни ташкил этди. Бу импортнинг умумий қиймати 427,1 минг долларни ташкил этган бўлиб, қуёш инфратузилмасига катта сармоя киритилганидан далолат беради. Импортдаги бундай кескин ўсиш Ўзбекистоннинг турли соҳаларида қуёш энергияси ечимларига бўлган талаб ортганини кўрсатади.
Қуёш панелларининг жаҳон етказиб бериш занжири юқори даражада марказлашган бўлиб, Ўзбекистон импорт статистикаси ҳам айнан шу тенденцияни акс эттиради. Хитой асосий етказиб берувчи бўлиб қолмоқда — унинг улушига 3,79 миллион дона ёки барча импорт қилинган панелларнинг 98,3%и тўғри келади. Бу Хитойга боғлиқлик асосан уларнинг рақобатбардош нархлари, илғор ишлаб чиқариш салоҳияти ва улкан ҳажмдаги ишлаб чиқариши билан изоҳланади.
Бошқа йирик етказиб берувчилар қаторига Гонконг (15,5 минг дона), БАА (15,1 минг дона), Туркия (7,5 минг дона) ва Жанубий Корея (6,8 минг дона) киради. Ушбу мамлакатлар ҳиссаси кичикроқ бўлса-да, улар таъминот манбаларини диверсификация қилишда муҳим аҳамиятга эга.
Бир дона панелнинг ўртача нархи — бозордаги тенденциялар ва қуёш инсталляцияларининг иқтисодий мақсадга мувофиқлигини кўрсатади. Бу кўрсаткични аниқлаш учун умумий импорт қийматини дона сонига бўлиш кифоя. Бу нарх йиллар давомида ўзгариб келган, унга жаҳон бозоридаги технологиялар нархи, ишлаб чиқариш самарадорлиги ва валюта курслари таъсир кўрсатган.
Панелларнинг ўртача қиймати пасайгани сари қуёш энергияси кенг омма учун янада арзон ва жозибадор бўлмоқда, бу эса унинг Ўзбекистонда жадал тарқалишини рағбатлантиради.
Ўзбекистонда қуёш энергияси барча ҳудудларда бир хил тарзда жорий этилмаган. Айрим вилоятларда инсталляциялар юқори суръатда амалга оширилган. Тошкент вилояти — етакчи ҳудуд бўлиб, барча инсталляцияларнинг 35%и шу ерда амалга оширилган. Бу эса аҳоли зичлиги ва иқтисодий фаоллик билан боғлиқ. Самарқанд (18%) ва Бухоро (15%) вилоятлари кейинги ўринларда, Андижон вилояти эса 12% ҳисса билан қатнашмоқда. Қолган 20% инсталляциялар бошқа вилоятларга тўғри келади — бу эса энергия тарқалиши кенгайиб бораётганини кўрсатади.
Ўзбекистон 2025 йилда ҳудудлар бўйича амбициоз мақсадларни белгилаган — қуёш энергиясини янада децентрализатсия қилиш ва кенг оммага етказиш нияти бор. Тошкент вилоятида 20 000 та янги хонадонга қуёш панели ўрнатиш режалаштирилган. Самарқанд ва Бухоро вилоятларида — мос равишда 15 000 ва 12 000 та. Андижонда — 10 000 та. Қолган 17 172 та инсталляция бошқа вилоятларга ажратилади. Жами бўлиб 2025 йилда 74 172 та янги қуёш ўрнатмаси мўлжал қилинган, бу эса бутун мамлакат бўйлаб қуёш салоҳиятини кенгайтиришга йўналтирилган узвий ҳаракатларни кўрсатади.
Ҳудудлар ўртасидаги фарқлар бир нечта омиллар билан боғлиқ:
Инсоляция даражаси — яъни қуёш ёруғлиги таъсири ҳар ҳудудда ҳар хил. Бу панеллар самарадорлигига бевосита таъсир қилади.
Аҳолининг харид қобилияти — юқори даромадли ҳудудларда қуёш тизимларига кўпроқ сармоя киритилади.
Электр тармоғи инфратузилмаси — мавжуд тармоқ ва унинг холати янги инсталляцияларнинг осонлиги ва харажатларига таъсир қилади.
Ҳокимият ташаббуслари — маҳаллий ҳокимликлар томонидан амалга оширилаётган дастурлар, имтиёзлар ва ахборот кампаниялари қуёш энергиясини жорий этиш суръатига жиддий таъсир қилади.
Маиший инсталляциялардан ташқари, Ўзбекистон қайта тикланадиган энергия ишлаб чиқариш қувватларини ошириш мақсадида йирик саноат қуёш электростанцияларига фаол сармоя киритмоқда. Эътиборга молик лойиҳалар қаторига Навоий ва Самарқандда қурилган ГЭСлар киради — ҳар бири миллий энергетика тизимига 100 МВт қувват қўшмоқда. Бундай йирик лойиҳалар мамлакатнинг улкан энергетик мақсадларига эришишда ҳал қилувчи аҳамиятга эга. 2025 йилгача бўлган режаларда 4 ГВт янги қуёш қувватларини ишга тушириш мўлжал қилинган бўлиб, бу сектордаги кенг кўламли ўсиш ва саноат миқёсида қайта тикланадиган энергия ишлаб чиқаришга ўтишни англатади.
Давлат-хусусий шерикликлар (ДХШ) — Ўзбекистоннинг қайта тикланадиган энергетика секторини ривожлантиришдаги стратегиясининг асосий таянчи ҳисобланади. Бу ҳамкорликлар халқаро инвесторларни жалб этиб, тўғридан-тўғри хорижий сармоялар, илғор технологиялар ва амалий тажрибаларни олиб келмоқда. Осиё тараққиёт банки (ОТБ) бу лойиҳаларни молиявий ва техник кўмак орқали фаол қўллаб-қувватламоқда. Давлат кафолатида бериладиган кредитлар хусусий сектор учун хавфларни камайтиради ва Ўзбекистонни қайта тикланадиган энергетика учун жозибали бозорга айлантиради.
Ўзбекистон қуёш панелларига бўлган импортдан боғлиқликни камайтириш ва ички қиймат занжирини яратиш мақсадида маҳаллий ишлаб чиқариш салоҳиятини ривожлантирмоқда. Great Start Bild (A.R.T. SOLAR) каби компаниялар 100 МВт ишлаб чиқариш қуввати билан катта ҳисса қўшмоқда. Янги иштирокчилардан бири — Янгиёлда жойлашган Enter Green Solar. Бундай маҳаллий ишлаб чиқарувчилар мамлакат ичида барқарор қуёш энергетика экотизимини яратиш, янги иш ўринлари яратиш ва миллий мутахассисларни тайёрлашда муҳим ўрин тутади. Маҳаллий ишлаб чиқаришни кенгайтириш бўйича режалар ўзини ўзи таъминлаш ва инновациялар даражасини оширишга қаратилган.
Ўзбекистонда қуёш энергетикаси секторига катта миқдордаги сармоялар киритилмоқда. 2024 йилда умумий сармоялар ҳажми 2,68 миллиард долларни ташкил этди. Бу маблағнинг 2 миллиард доллари (75%) ўз маблағлар ҳисобидан молиялаштирилган — бу ички ресурслар ва қатъий сиёсий ироданинг далили. Қолган 643 миллион доллар (25%) қарз маблағлари ҳисобидан жалб қилинган бўлиб, молиявий ташкилотларнинг ушбу соҳадаги ролини таъкидлайди. Бу сармоялар инфратузилмани кенгайтириш ва технологик янгиланишни молиялаштиришда ҳал қилувчи аҳамиятга эга.
Қуёш энергетикаси секторининг жадал ўсиши иш билан таъминлашга ҳам ижобий таъсир кўрсатмоқда. Бугунги кунга келиб 5000 дан зиёд тўғридан-тўғри иш ўрни яратилган — асосан ишлаб чиқариш, ўрнатиш ва техник хизмат соҳаларида. Бундан ташқари, логистика, муҳандислик ва ёрдамчи хизматлар соҳаларида 15 000 дан ортиқ билвосита иш ўринлари пайдо бўлган. 2025 йил учун режаларда яна 3000 янги иш ўрни яратиш кўзда тутилган — бу эса мазкур секторнинг иқтисодий ўсиш ва бандликка ҳиссасини янада мустаҳкамлайди.
Ўзбекистон энергетика балансини қайта тикланадиган манбалар ҳиссаси орқали кенгайтирмоқда. Мақсад — бу кўрсаткични 12%дан 20%гача ошириш. Бу эса импорт қилинадиган ёқилғи харажатларини камайтиради, мамлакатнинг энергияга бўлган мустақиллигини мустаҳкамлайди ва иқтисодиётнинг барқарорлигини оширади. Шу билан бирга, ортиқча энергияни экспорт қилиш имкониятлари, айниқса юкори ишлаб чиқариш мавсумларида, янги даромад манбаини яратиши мумкин. Шу боис қуёш энергетикаси сектори Ўзбекистон иқтисодиётини диверсификация қилиш ва барқарорлаштиришда стратегик аҳамият касб этмоқда.
Ўзбекистонда қуёш энергетикасини ривожлантириш борасидаги йўналиш ҳали ҳам жуда амбициозлигича қолмоқда. 2025 йилда 74 172 та янги қуёш панеллари ўрнатилиши режалаштирилган — бу эса сўнгги йилларда кузатилган ўсиш динамикасига асосланган. 2026 йилдан 2030 йилгача бўлган даврда қуёш энергияси қувватларини ҳар йили икки бараварга ошириш мўлжалланган. Бу эса ушбу соҳани кенгайтириш бўйича жуда фаол стратегия мавжудлигини кўрсатади. Якуний мақсад — 2030 йилга келиб миллий энергетика балансининг 40%ини қайта тикланадиган энергия манбалари ҳисобига таъминлаш. Бу Ўзбекистонни минтақа миқёсида қайта тикланадиган энергетика соҳасида етакчи давлатга айлантиради.
Қуёш энергетикаси секторидаги келажакдаги ўсиш асосан технологик ютуқларга боғлиқ бўлади. Қуёш панелларининг самарадорлиги мунтазам ошиб бораётгани туфайли улар камроқ ўлчамда кўпроқ энергия ишлаб чиқариш имконига эга бўлади — бу эса қуёш инсталляцияларини турли жойларда амалий жиҳатдан янада мақбул қилади. Шунингдек, энергияни сақлаш ечимлари (масалан, аккумуляторлар) нархининг тушиши қуёш энергиясининг нотўлиқлиги муаммосини ҳал этиб, барқарор ва ишончли энергия таъминотини таъминлаш имконини беради. Бундан ташқари, интеллектуал тармоқлар (smart grid) технологияларининг ривожланиши қайта тикланадиган энергия манбаларини миллий тармоққа самарали интеграция қилиш, тизим самарадорлиги ва бошқарувни яхшилашда муҳим аҳамият касб этади. Ушбу технологик тенденциялар Ўзбекистоннинг қуёш энергетикаси бўйича узоқ муддатли мақсадларига эришишида ҳал қилувчи омиллардан бири бўлади.
spot.uz — импорт статистикаси
minenergy.uz — ривожланиш режалари
customs.uz — божхона маълумотлари
KPMG ҳисоботлари — бозор таҳлили
asr.gov.uz — ривожланиш прогнозлари
Авваллари мажбурий автосуғуртани расмийлаштириш учун суғурта компаниясининг офисига бориш, навбатда туриш ва қоғоз шаклида анкета тўлдириш керак эди. Энди эса, Ўзбекистонда рақамли технологияларнинг ривожланиши туфайли, ОСАГОни уйдан ёки офисдан чиқмасдан, бор-йўғи 5–10 дақиқа ичида онлайн сотиб олиш мумкин. Бу айниқса вақтни қадрлайдиган банд одамлар ва янги ҳайдовчилар учун жуда қулай.
Ўзбекистон 2025 йилга қадар энергетика балансида 20% қайта тикланадиган энергия улушига эришиш мақсадини қўйган бўлиб, барқарор ривожланишга бўлган қатъий садоқатини намоён этмоқда. Ушбу миллий ташаббус доирасида қуёш энергетикаси инфратузилмасини кенгайтириш ишлари олиб борилмоқда ва турли давлат дастурлари доирасида 74 172 та янги қуёш панели ўрнатилиши режалаштирилган.
Автомобил сотиб олаётганда, айниқса биринчи марта, ҳар бир ҳайдовчи автосуғурта ҳақида ўйлаб кўради. Ўзбекистонда энг машҳур икки турдаги транспорт воситаларини суғурта қилиш мавжуд: ОСАГО (ОСГОВТС) ва КАСКО. Аммо улар орасида қандай фарқ бор ва айнан сизга қайси полис керак? Улар орасидаги фарқни тушуниш тўғри танлов қилишингиз ва молиявий жиҳатдан ҳимояланган бўлишингизга ёрдам беради.
Ушбу муҳим регулятор ўзгариш Ўзбекистоннинг бутун мамлакат бўйлаб қуёш энергияси ўрнатмаларининг сифат ва ишончлилигини таъминлашга бўлган қатъий ёндашувини кўрсатади. Истеъмолчилар, ўрнатувчилар ва техник мутахассислар учун бу янги техник талабларни тушуниш жуда муҳим — чунки бу фақатгина мувофиқликни эмас, балки самарадорликни максималлаштириш, давлат имтиёзларига ва суғурта ҳимоясига эга бўлиш имконини ҳам белгилайди.
